Geld en gedrag

Wetenschappelijk onderzoek naar geld en gedrag heeft de afgelopen jaren interessante resultaten opgeleverd. Ook zelf heb ik hier een en ander over gepubliceerd. Veel van deze inzichten kunnen van belang zijn voor uw persoonlijke financiële planning. Hieronder presenteer ik de belangrijkste bevindingen uit de gedragseconomische wetenschap en laat ik zien hoe u dit zelf kunt toepassen in uw financieel plan.

Geld en geluk

In een recent boek laat ‘geluksprofessor’ Ab Dijksterhuis zien dat geld wel degelijk gelukkig maakt. Geld geeft gemoedsrust, zekerheid en vrijheid, en deze drie elementen dragen substantieel bij aan het geluksgevoel dat mensen ervaren.

Maar het streven naar meer geld werkt, opvallend genoeg, averechts en maakt je dus juist ongelukkiger. Het verband tussen geld en geluk is derhalve vrij subtiel en de sleutel tot geluk zit volgens Dijksterhuis in het slim uitgeven van je geld.

Onderzoek laat zien dat kopen van meer vrije tijd, ervaringen en het schenken aan anderen het meeste geluk oplevert. Vrije tijd ‘koop’ je door uitgaven te doen aan zaken die je tijd besparen of door minder te gaan werken.

Uitgaven aan ervaringen, vooral die je met anderen beleeft, leveren meer geluk op dan uitgaven aan materiële zaken. En schenken, ten slotte, leidt aantoonbaar tot meer geluk, ook al moet daarvoor wel vaak een mentale horde genomen worden.

Zowel minder werken (of eerder met pensioen gaan) als schenken kunt u meenemen in uw financieel plan. U kunt dan zien wat de financiële effecten zijn van minder werken of eerder stoppen op zowel de korte als de lange termijn.

Uitstel­gedrag

Ondanks zijn intelligentie is de mens van van nature geen hele goede planner. Het beloningssysteem in onze hersenen wordt vooral geprikkeld door korte termijn resultaten. We weten weliswaar dat we ook aan de lange termijn moeten denken, maar het kost de meeste mensen (te) veel wilskracht om ook hun lange termijn doelstellingen te realiseren.

Dat geldt zeker ook voor hun financiële planning. Veel mensen geven aan dit belangrijk te vinden (en terecht), maar slechts een selecte groep maakt hier ook daadwerkelijk werk van. Dit terwijl we gemiddeld steeds ouder worden en ons pensioen steeds minder garanties kent.

Het grootste gevaar voor het behalen van onze lange termijn financiële doelstellingen is dan ook uitstelgedrag. En dat is jammer, want des te langer je wacht, des te meer pijn het zal doen om je lange termijn doelstellingen alsnog of überhaupt te realiseren. Wacht daarom niet met uw financiële planning en laat uw verstand zegevieren. Wie dan leeft, maakt nu een financieel plan.

Verlies­aversie

Mensen hebben een onevenredig grote afkeer van verliezen. Nogal wiedes, zult u denken, maar het bijzondere zit hem in dat onevenredige. Honderd euro winst heeft een veel kleiner effect op uw geluk dan honderd euro verlies.

Verliesaversie is dan ook bij uitstek een fenomeen om rekening mee te houden bij uw financiële planning. Het is cruciaal om uw inkomen, vermogensopbouw en uw uitgaven zo te plannen dat een daling van uw besteedbaar inkomen zo veel mogelijk wordt voorkomen. En juist daar gaat het regelmatig mis zonder een goede financiële planning.

Onderzoek laat zien dat veel Amerikanen noodgedwongen een forse achteruitgang in consumptie ervaren als zij met pensioen gaan. Dat komt voor een deel ook door de regelgeving in dat land. Verplicht sparen voor het pensioen is in de VS immers veel minder vanzelfsprekend dan hier.

Maar ook in Nederland is een gegarandeerd pensioen steeds minder van toepassing. We krijgen dus zelf steeds meer verantwoordelijkheid voor een optimale spreiding van onze inkomsten en uitgaven om te voorkomen dat we er na ons pensioen op achteruit gaan.

Omgaan met risico's

Mensen overschatten de kans op leuke gebeurtenissen en onderschatten juist de kans op vervelende gebeurtenissen, zoals scheiden, arbeidsongeschiktheid of voortijdig overlijden. Zowel de kans als de impact van de gebeurtenis blijkt onderschat te worden.

Waarschijnlijk heeft dit te maken met een overschatting van de mate waarin mensen controle denken te hebben over gebeurtenissen en simpelweg een gebrek aan ervaring met gebeurtenissen die een grote negatieve financiële impact hebben.

Een financieel plan brengt deze risico’s juist in kaart, analyseert wat de financiële gevolgen daarvan voor u en uw eventuele partner zijn en geeft aan hoe deze risico’s gedekt kunnen worden.

Beleggen

Er is binnen het vakgebied van behavioral finance veel onderzoek gedaan naar hoe rationeel mensen beleggen. Dat blijkt nogal tegen te vallen. Vooral in roerige beurstijden laten velen zich te veel door hun emoties leiden, waardoor zij onnodig verliezen maken of juist winsten mislopen.

Waar het in het kader van hun financiële planning vaak mis gaat is het herverdelen van het belegde vermogen. Verschillende onderzoeken laten zien dat de meeste mensen zelden hun beleggingsportefeuille aanpassen, ook al zijn daar goede redenen voor. Dit gedrag is te verklaren vanuit de zogenaamde status quo bias: de intrinsieke neiging van mensen om de bestaande situatie niet te veranderen.

Een andere potentiële verstoring van een optimale financiële planning is de (te) korte mentale tijdshorizon die beleggers blijken te hanteren. Daardoor beleggen zij in feite te weinig in aandelen en parkeren zij te veel geld op hun veelal weinig renderende spaarrekening. Uiteraard hangt een optimale beleggingsportefeuille ook af van uw risicovoorkeuren, maar gegeven deze voorkeuren blijken veel mensen te weinig in aandelen te beleggen. Ze zouden moeten beleggen voor de lange termijn, maar gedragen zich alsof ze slechts voor de korte termijn beleggen.